Το πρόβλημα
Η λειτουργία πολλών μικρών, κεφαλαιουχικών εταιρειών στην Ελλάδα (Ι.Κ.Ε., Ε.Π.Ε., Α.Ε.) συχνά οικογενειακού τύπου, συχνά δημιουργεί το ερώτημα αν υπάρχει προσωπική οικονομική ευθύνη των μετόχων σε περιπτώσεις αδικοπραξιών της εταιρείας. Ο κανόνας είναι ότι στις κεφαλαιουχικές εταιρείες υπάρχει διαχωρισμός της περιουσίας των μετόχων με την περιουσία της εταιρείας. Οι μέτοχοι προστατεύονται. Ο κανόνας όμως δεν είναι απόλυτος.
Η χρησιμοποίηση της εταιρίας για την εξυπηρέτηση σκοπών αποδοκιμαζόμενων από την έννομη τάξη συνιστά απαγορευμένη από το νόμο κατάχρηση του θεσμού της εταιρίας. Ως συνέπεια της κατάχρησης μπορεί να θεμελιωθεί προσωπική οικονομική ευθύνη των μετόχων της εταιρείας σε αδικοπραξίες έναντι τρίτων. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε περιπτώσεις που η εταιρική περιουσία δεν αρκεί για να ικανοποιήσει απαιτήσεις τρίτων και οι τελευταίοι εξετάζουν αν μπορούν να στραφούν και κατά των μετόχων της εταιρείας.
Νομικά
Η νομολογία αναγνωρίζει ότι η μορφή κατάχρησης του θεσμού της εταιρίας εκδηλώνεται κυρίως στις περιπτώσεις που ο κυρίαρχος μέτοχος ή εταίρος χρησιμοποιεί τη νομική προσωπικότητα της εταιρίας:
- Για να καταστρατηγήσει το νόμο (λ.χ. να παρακάμψει απαγόρευση που τον δεσμεύει ως φυσικό πρόσωπο) ή
- Για να προκαλέσει με δόλο ζημία σε τρίτο (οπότε θα ανακύπτει και αδικοπρακτική ευθύνη του) ή
- Για να απφύγει εκπλήρωση είτε εταιρικών είτε ατομικών υποχρεώσεών του (βλ. Μ.Πρ.Αθ 469/2005, ΔΕΝ 2005, 823 επ., Π.Πρ.Θεσ. 15920/1999, Αρμ 2000, 954 επ.).
Σε αυτές και παρόμοιες περιπτώσεις, κάμπτεται ο διαχωρισμός της περιουσίας του νομικού προσώπου με τους αποκλειστικούς ή βασικούς εταίρους, ενίοτε και διαχειριστές του νομικού προσώπου, οι οποίοι υπέχουν και αυτοί ευθύνη αποζημίωσης παράλληλα με την εταιρεία. Οι διατάξεις που παρέχουν το έρεισμα αφορούν τα άρθρα 281, 288 και 200 του ΑΚ ή και το άρθρο 83§2 του κ.ν.2190/1920.
Το ζήτημα, εξαλλου της προσωπικής ευθύνης για το μοναδικό εταίρο κεφαλαιουχικής εταιρείας που χρησιμοποιεί το νομικό πρόσωπο για να διαπράττει άδικες πράξεις και να αποσοβεί τις ευθύνες του έχει ήδη λυθεί νομολογιακά (βλ. Π.Πρ.Ναυπλ. 11/1992, Ε.Εμπ.Δ. 1995,215, Μ.Πρ.Θεσ 1821/1994 Αρμ 1995/626).
Συμπέρασμα
Το βασικό πλεονέκτημα των κεφαλαιουχικών εταιρειών σε σχέση με τις προσωποπαγείς (Ο.Ε., Ε.Ε., ατομικές επιχειρήσεις), δηλαδή η προστασία της προσωπικής περιουσίας των μετόχων για οφειλές της εταιρείας, κάμπτεται υπό προϋποθέσεις. Αυτές αφορούν ιδίως τις περιπτώσεις που η ίδια η εταιρεία δεν έχει δομή ή πραγματική εταιρική λειτουργία και χρησιμοποιείται από τους μετόχους της για να αποφύγουν τις προσωπικές τους ευθύνες από άδικες, κατ’ άρθρο 913 επ. ΑΚ., πράξεις.
Το αν αυτό συμβαίνει, εξετάζεται κατά περίπτωση, και το δικαστήριο είναι αποκλειστικά αρμόδιο να κρίνει βάσει των αποδείξεων.
Γενικά, η συγκέντρωση των εξουσιών της εταιρείας σε ένα ή σε λίγα πρόσωπα, και η απουσία πραγματικών εταιρικών δομών και διαδικασιών, αν και από μόνη της δεν θεμελιώνει προσωπική ευθύνη, ανοίγει όμως ζητήματα για την προσωπική οικονομική ευθύνη του βασικού/ων μετόχου/ων ή και διαχειριστών, όταν η εταιρεία αδικοπραγεί έναντι τρίτων.